Image

“Je wordt echt opgenomen door de mensen. Het voelt als een grote familie. En ik ben niet eens bewoner van het huis”, zegt buurtbewoonster Annie (87). Ze woont zelfstandig, maar neemt graag deel aan de activiteiten in de Statenjachtstraat, een flat van Eigen Haard in Amsterdam-Noord waar ouderen geclusterd wonen.
Over het nut van geclusterd wonen van ouderen rondom gemeenschappelijke voorzieningen is iedereen het wel eens. Begin deze zomer werd de intentieverklaring voor de realisatie van geclusterde ouderenwoningen verlengd. Vijfentwintig organisaties zetten opnieuw hun handtekening. Ze legden de ambitie vast om zich de komende vijf jaar zo veel mogelijk in te zetten om deze woningen te realiseren – zij het deze keer zonder streefaantal woningen (zie kader Zelfstandig geclusterd wonen).

De voordelen zijn duidelijk. Zeker ook voor corporatie Eigen Haard, waar de gemiddelde huurder 60 jaar is. Veel ouderen willen graag zelfstandig blijven wonen en de overheid wil ook dat ze dat blijven doen, omdat de intramurale zorg wordt afgebouwd. Eigen Haard is van plan tot 2035 een derde van haar 57.000 bestaande woningen geschikt te maken voor ouderen. “Nu is dat 26 procent”, zegt directeur Wonen Frans van de Kerkhof. Daarnaast wil Eigen Haard ook nog honderden geclusterde woningen toevoegen. 
Naar verwachting is in 2040 ruim een kwart van de Amsterdammers ouder dan 65 jaar. “Het is een dubbele vergrijzing, met meer ouderen die ook nog eens steeds ouder worden”, zegt Van de Kerkhof. 
“Dat zou betekenen dat in de toekomst een op de vier werknemers in de zorg zou moeten werken, als we op dezelfde voet doorgaan”, voegt Hetty Vlug, strategisch adviseur bij de Gemeente Amsterdam, toe. “Dat is niet haalbaar en daarom zouden ouderen zelf een deel van de zorg voor elkaar moeten overnemen.” 

Image

Geclusterd wonen voorkomt ook vereenzaming: “Mensen hebben  aanspraak en kijken naar elkaar om. Ze halen elkaar op voor een koffieochtend of spelletjesavond. De sociale cohesie is enorm gegroeid", vertelt Joke Stevens, teammanager van Evean, de zorgorganisatie die betrokken is bij de Statenjachtstraat. De onderlinge banden zijn nauw, beaamt de langzittende bewoner Hans (92): "Door de activiteiten hier krijg je echt een gevoel van vriendschap.”

"Ik heb nu een huis met een tuintje, maar ik kom hier wel vaak en vind het een fijne plek. Dus het zou misschien wel wat zijn over een aantal jaar”

Bewoners kunnen een voorpost van de zorg zijn. Stevens: “Als je je buren een paar keer niet gezien hebt bij een activiteit, bel je toch even aan om te kijken hoe het met iemand is.” Bij een andere Lang Leven Thuisflat bellen bewoners elkaar zelfs dagelijks op ter controle. 
Een ander voordeel is dat ouderen van een ruime gezinswoning kunnen doorstromen naar een passende, kleinere woning, en ruimte maken voor gezinnen op de woningmarkt. Maar het blijft lastig om ouderen te laten verhuizen, zegt Vlug. Ze zijn gehecht aan hun vertrouwde stek en zien vaak op tegen een verhuizing. Als buurtbewoners mogen meedoen aan activiteiten, zoals bij de Statenjachtstraat, zou dat hen uiteindelijk over de streep kunnen trekken: “Ik moet er nu nog niet aan denken om in zo’n flat te zitten. Ik heb nu een huis met een tuintje, maar ik kom hier wel vaak en vind het een fijne plek. Dus het zou misschien wel wat zijn over een aantal jaar”, zegt buurtbewoonster Annie (87).

"Niet elke locatie is geschikt"

De wil is er, maar de praktijk is weerbarstig. Tussen 2020 en 2025 was de ambitie om tweeduizend clusterwoningen in aanbouw te nemen. Nog niet de helft hiervan werd gerealiseerd.  
Ook hier speelden gestegen bouwkosten een rol, maar het realiseren van clusterwoningen voor senioren kent extra hindernissen. Vlug: “Niet elke locatie is geschikt. In de buurt moeten genoeg toegankelijke voorzieningen zijn en een goed ov-netwerk." 
En niet iedereen wil er uiteindelijk in stappen. Vooral ontwikkelaars en beleggers lieten het in de periode 2020-2024 afweten bij de realisatie van geclusterde midden- en vrijesectorhuurwoningen. “Ze kiezen toch vaak voor andere doelgroepen”, aldus Vlug. Voor deze woningen kan ook geen hele hoge huur gevraagd worden, want ouderen moeten wel de verhuisstap kunnen en willen maken. Daarbij is de samenwerking met zorgpartijen ook weer een extra investering. 

“Je maakt met zo’n verklaring zichtbaar hoe je samenwerkt en wat van iedereen nodig is om dit te realiseren”

De partijen zijn er niet door ontmoedigd om hun goede bedoelingen opnieuw vast te leggen. “Je maakt met zo’n verklaring zichtbaar hoe je samenwerkt en wat van iedereen nodig is om dit te realiseren”, zegt Lars Hartmans, beleidsadviseur wonen bij de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties. 
Het vraagt namelijk om nogal een verandering. De domeinen wonen, zorg en welzijn zijn doorgaans op zichzelf gericht en moeten nu samenwerken om bijvoorbeeld de gemeenschappelijke ruimtes in dit soort projecten te laten draaien.

Gemeenschappelijke ruimte

Want voor zo’n koffieochtendje of kook- of hobbyclub heb je een gemeenschappelijke ruimte nodig en ook aanjagers. En daar zit een probleem, want wie draait op voor de kosten? “De beheerkosten zijn de grootste uitdaging bij deze initiatieven. Aan het begin is iedereen dolenthousiast, maar hoe krijg je het geborgd?” zegt Van de Kerkhof. 
Nu betalen de gemeente en Eigen Haard voor deze voorzieningen bij de eerste Lang Leven Thuisflats. Zo int Eigen Haard geen huur voor de gemeenschappelijke ruimte. Maar eigenlijk zouden de zorgkantoren en het Rijk ook een duit in het zakje moeten doen, vindt Van de Kerkhof. Mede vanwege de kosten die binnen de zorg worden bespaard. “Er moet echt een blijvende oplossing komen.” Bij de Statenjachtstraat wil Eigen Haard tot uiterlijk eind volgend jaar de extra bijdrage leveren.

Image

Rol bewoners

Ook welzijnsstichting DOCK pleit voor een langetermijnvisie. Daarin gaat het welzijnswerk weer terug naar het vroegere opbouwwerk – het versterken van de gemeenschap – waar tot voor kort de aandacht vooral lag bij het individu, vertelt buurtwerker Mariëlle Kleyn Winkel. “Daarbij is het van belang dat alle partijen erop vertrouwen dat bewoners zelf dingen willen en kunnen organiseren.”
De toewijzing bij de Lang Leven Thuisflats gaat nu nog strikt volgens de regels van WoningNet, waarbij woningzoekenden gebruik kunnen maken van de Van Groot naar Beter- of Van Hoog naar Laag-regeling. Binnenkort krijgen mensen met een zorgvraag voorrang.

"Als je een vitale gemeenschap wil houden, zul je deze moeten blijven aanvullen met 65- tot 70-jarigen"

Toch wordt er wel gesproken over een verdere selectie, onder meer op leeftijd. "Als je een vitale gemeenschap wil houden, zul je deze moeten blijven aanvullen met 65- tot 70-jarigen", aldus Vlug. Zo ontstaat een goede mix tussen bewoners. Maar ook zou gekeken kunnen worden naar achtergrond en motivatie. Zo vertelt Vlug over een 70-jarige, zeer gemotiveerde ex-wijkverpleegkundige die geen woning in de Statenjachtstraat heeft gekregen door een te korte inschrijfduur bij Woningnet. Met haar ervaring had ze van grote waarde kunnen zijn voor de gemeenschap. 
De toekomst van geclusterde woningen voor ouderen is nog niet geborgd. Maar een bezoek aan de Statenjachtstraat leert dat ouderen in elk geval heel blij zijn met de investering in hun woning en woonomgeving. Bewoner Hans over de gemeenschappelijke ruimte: "Het is hier licht en groot en de kunst van de creaclub hangt aan de muren. Dat maakt het heel fijn!”