In Plan van Gool in Noord is de afgelopen twee jaar geëxperimenteerd met Bewonersgestuurde Wijkontwikkeling. Inmiddels is er ook een buurtcoöperatie en een wijkonderneming opgezet. De grote vraag: wat beklijft als de intensieve begeleiding stopt?
| De leefbaarheidsscores van alle zwakke Amsterdamse wijken zijn het afgelopen decennium sterk verbeterd. De afgelopen twee decennia is er via de stedelijke vernieuwing en de wijkaanpak veel geld naar deze wijken gestroomd. Wat blijft er over nu de overheidsbudgetten slinken en de corporaties nog maar beperkt in leefbaarheidsinitiatieven (mogen) investeren? NUL20 trekt in een nieuwe serie de wijken in. De eerste wijk is Het Breed (Plan van Gool). |
De wijkaanpak is dood, leve de wijkontwikkeling. De overheid trekt zich terug, maar helemaal gerust is men er niet op. En dus zoeken beleidsmakers naarstig naar manieren om burgerinitiatieven te ondersteunen en te stimuleren zonder de torenhoge structurele subsidies van weleer. Een van die nieuwe instrumenten heet ‘Bewonersgestuurde Wijkontwikkeling’.
Netwerkorganisatie Buro DeKlyn werd twee jaar geleden ingehuurd om de Bewonersgestuurde Wijkontwikkeling bij wijze van eenjarige pilot op te starten in Plan van Gool. Men stond in deze buurt in Amsterdam-Noord niet direct te trappelen. Procesmanager Aura de Klyn: “Veel bewoners stonden er bij de aftrap in februari 2013 negatief tegenover, want er was al een hoop gedoe over de op handen zijnde renovatie. Niemand zat te wachten op nog meer heisa. Pas na maanden, waarin veel gepraat werd, kregen we bewoners voorzichtig enthousiast.”
Het interventieprogramma bestaat volgens De Klyn uit drie onderdelen: onderzoek naar positieve en negatieve zaken in de wijk, onderzoek naar talenten van bewoners die ze in kunnen zetten in de wijk. En ten slotte ondersteuning van buurtinitiatieven via training en coaching.
Volgens De Klyn was een grote groep mensen in de wijk moeilijk bereikbaar. “Ik kwam veel schrijnende gevallen tegen; werkloosheid, armoede, totale uitzichtloosheid. Maar aan de andere kant zijn er in iedere wijk ook altijd actieve en talentvolle mensen. In de loop van tijd zijn uit alle gelederen mensen hun huis uit gekomen om deel te nemen aan de activiteiten.”
En activiteiten waren er de afgelopen twee jaar genoeg, getuige de verslagen in het Breednieuws. Een voormalige naschoolse opvang, inmiddels omgedoopt tot het Breedhuis, is de plaats waar het allemaal gebeurt.
Noodgebouw moest blijven
Bertus van Amersfoort is gebiedsbeheerder voor Ymere. Hij houdt samen met zijn collega Regina Keeldar van Eigen Haard kantoor in het Breedhuis. Van Amersfoort maakte zich sterk voor behoud van het noodgebouw. Er is nu een gebruiksovereenkomst tot 2023.
Volgens de gebiedsbeheerder was er jaren niets gebeurd in de wijk op het gebied van leefbaarheid. De renovaties schieten nu op. “Maar ook door dit project zien we de buurt nu toch opbloeien. Het was goed om te zien hoe een aantal bewoners bijvoorbeeld meteen de mouwen opstroopte toen het Breedhuis moest worden opgeknapt. De corporaties zorgden voor de verf en andere zaken die nodig waren. Het meubilair kwam uit leegstaande kantoorgebouwen. Er komen nu al bestuurders uit andere stadsdelen kijken hoe wij het hier aanpakken.”
Corporaties investeren in de wijkontwikkeling door deze waar mogelijk te faciliteren. Elise Brouwer, senior medewerker Woonservice van Eigen Haard: “Eigen Haard deelt met Ymere de gebruikerskosten van het Breedhuis en daarmee faciliteren we de activiteiten die er plaatsvinden. Er is de afgelopen twee jaar veel bereikt in de buurt. Maar we kunnen de zelfredzaamheid van de bewoners pas meten zodra initiatieven ook zonder intensieve begeleiding van professionals blijven draaien.”
Voor deze professionele inzet, huisvesting en bewonerstrainingen investeerde de centrale stad twee ton en het stadsdeel 120.000 euro in de pilot.
| Het Breed maakt deel uit van de wijk Buikslotermeer. De buurt bestaat uit negen door architect Van Gool in de jaren zestig ontworpen woonblokken met daarin 1100 woningen plus twee torenflats met driehonderd koopwoningen. Er wonen ongeveer drieduizend mensen in de buurt. De bevolkingssamenstelling is vanaf 2001 sterk gewijzigd. Het aandeel niet-westerse allochtonen nam toe tot meer dan de helft. Ook het aantal huishoudens met een minimuminkomen nam toe. In 2011 leefde een kwart van de bewoners op het bestaansminimum. De werkloosheid is hoog. De leefbaarheidsscores waren in 2011 lager dan gemiddeld in heel Noord en het aantal meldingen van zorg en overlast hoger dan gemiddeld. Er zijn geen recentere cijfers over de leefbaarheid in dit deel van Buikslotermeer. Het bewonersoordeel over de Buikslotermeer als geheel is gezakt van 7,2 naar 6,8 in de periode 2001-2013. Er loopt een grondig renovatie- en verduurzamingsprogramma in de huurwoningen van Ymere en Eigen Haard. Het streven van Ymere is om uiteindelijk de helft van de sociale woningvoorraad te verkopen. Ook Eigen Haard doet een deel van de huurvoorraad in de verkoop. Eind april 2016 moeten de laatste gerenoveerde woningen worden opgeleverd. |
Fondsen en crowdfunding
Jorrit Boomgaardt van Combiwel is vanaf het begin bij het proces betrokken. Hij was twee jaar gedetacheerd bij Buro DeKlyn als bewonerscoach en is sinds januari voor nog een jaar parttime aan de buurt verbonden namens de welzijnsorganisatie. Hij vertelt dat het is gelukt minstens vijftig buurtbewoners te activeren om bewonersinitiatieven op te zetten. Er zijn ook ongeveer honderd vrijwilligers actief. Op de vraag of dat niet wat weinig is op zoveel inwoners zegt Boomgaardt: “Eerst gebeurde er helemaal niets in de buurt en dan is iedereen die je enthousiast krijgt meegenomen. Als de bal eenmaal aan het rollen is komt de rest vanzelf.”
Volgens Boomgaardt zijn er meer dan genoeg getalenteerde mensen in de buurt. Zijn taak is de mensen te leren die talenten op de markt te zetten door middel van trainingen in ondernemingsvaardigheden.
Een van die talenten is Patricia Sandaal, van huis uit sociaal-pedagogisch medewerker. Na anderhalf jaar training en coaching wil ze binnenkort Pat’s Sociaal Restaurant openen in het Breedhuis. Sandaal: “Die trainingen volgen was zwaar maar ik heb er heel veel geleerd. Mijn ambitie is om jongeren te leren om gezond te koken, een beetje zoals Jamie Olivers kookschool. Er moet wel eerst een professionele keuken in het Breedhuis worden gebouwd. De ontwerpen zijn klaar en ik ben nu fondsen aan het werven en crowdfunding aan het opzetten. Dat soort zaken heb ik de afgelopen tijd geleerd. Met alleen goed kunnen koken kom je er niet.”
Buurtbedrijfjes
Begin 2014 startte een nieuw proefproject in Plan van Gool: WISE (wijkgestuurd investeringsmodel voor sociale en economische ontwikkeling). In dit vervolgprogramma werkten bewoners met lokale partners zoals woningcorporaties, stadsdeel en onder meer de Rabo-bank samen aan een nieuwe organisatie: het Breedschap, waarvan iedereen die in de wijk woont vanaf dit jaar automatisch lid is.
Het Breedschap verdient geld dat geïnvesteerd wordt in nieuwe initiatieven in de wijk. De bewoners zorgen voor inkomsten en krijgen ook zelf het beheer over het kapitaal en zeggenschap over de besteding. De inkomsten kunnen bijvoorbeeld komen uit besparing door het afsluiten van collectieve verzekeringen of gezamenlijk inkopen van internet en energie.
Er is in het Breedhuis inmiddels een aantal bedrijfjes opgestart, zoals Samen Kringloop, een Wellness en een kledingherstelservice waar ook naailessen worden gegeven. Er zijn ook andere initiatieven, zoals buurtblad het Breednieuws, huiswerkbegeleiding, taallessen en ‘Gewoon Schoon’. En twee keer per week wordt er gekookt voor een groep van zo’n twintig vrouwen. De maaltijden worden door een aantal mensen thuis klaargemaakt.
Hanneke Teunisse is voorzitter van coöperatie Samen Krachtig Plan van Gool waarin alle initiatieven samenkomen. Het bestuur bestaat uit negen bewoners. Teunisse: “De vereniging geeft buurtbedrijfjes de kans op te starten. Wanneer iemand bijvoorbeeld een uitkering heeft, is het heel moeilijk om voor jezelf te beginnen. Wanneer je dat onder de paraplu van de coöperatie doet, loop je geen risico je uitkering kwijt te raken.”
Een startende ondernemer hoeft in eerste instantie geen huur te betalen voor een ruimte in het Breedhuis. Pas wanneer er verdiend wordt, moet er huur worden betaald. Teunisse: “Op dit moment hebben we net genoeg inkomsten om toiletpapier en schoonmaakmiddelen voor het Breedhuis te kopen.” Teunisse geeft toe dat het allemaal nog heel kleinschalig is. “Maar uiteindelijk zullen we onszelf kunnen bedruipen. In de aanloop ben je met honderd dingen tegelijk bezig, nu zijn we toe aan de praktijk. Het is een kwestie van volhouden.”
Zelf zet Teunisse zich in voor het aanleggen van natuurspeelplaatsen voor de kinderen in de buurt. “De tekeningen zijn gemaakt en we zijn al in gesprek met een hoveniersbedrijf voor de uitvoering. Het geld moet komen van het stadsdeel en fondsen zoals Jantje Beton en het Oranjefonds. We proberen ook het bedrijfsleven warm te maken. Ik ben ervan overtuigd dat die natuurspeelplaatsen er op termijn komen.”
Geen enkele binding
Niet iedereen deelt het enthousiasme over de nieuwe ontwikkelingen. Grafisch ontwerper Marianne Boeije - ze doet ook tijdschrift het Breednieuws - woont in totaal 31 jaar in de buurt. Toen ze na 21 jaar haar atelierwoning niet kon kopen, verhuisde ze naar een koopwoning elders in Amsterdam. Tien jaar geleden besloot ze terug te keren naar haar oude buurt en kocht ze een appartement in een van de torenflats aan Het Breed. “Ik ben blij dat ik hier weer woon. Jammer alleen dat de wijk verloederd is de afgelopen tien jaar.”
Plan van Gool is volgens haar door de voortslepende stedelijke vernieuwing een doorgangshuis geworden. “En er kan nu wel van alles georganiseerd worden, maar ik zie nog steeds maar een handjevol mensen die actief zijn. Het gros van de bewoners voelt zich niet aangesproken, alle goede bedoelingen ten spijt.”
Dat was eind jaren zestig, toen de wijk net was opgeleverd, wel anders. Boeije: “De woningen waren van wel tien corporaties en ieder blok had zijn eigen doelgroep. Maar we deden wel alles samen: filmavonden, samen eten, het groen onderhouden enzovoorts. Die tijd staat er misschien om bekend dat er veel overleg werd gevoerd, maar er wordt nu heel wat meer vergaderd door Samen Krachtig Plan van Gool.”
Boeije is niet alleen maar negatief. “Er zal heus wel wat goeds uit komen. Er moeten alleen veel meer mensen worden opgetrommeld. Het probleem met deze buurt is ook dat je de oorspronkelijke bewoners hebt die graag iets willen doen maar die al op leeftijd zijn en de jonge kopers die best actief willen zijn maar meestal hard moeten werken en dus weinig tijd hebben. Maar de toekomst zal leren hoe dit zich verder ontwikkelt.”