Heel veel seinen staan op oranje, stelt André Buys van RIGO Advies. Hij schreef vorig jaar in opdracht van de gemeente Amsterdam een verhelderende notitie over de veranderingen die Noord doormaakt. Zijn boodschap stemt niet vrolijk: de criminaliteitscijfers en overlastmeldingen lopen op; bewoners zijn minder tevreden over hun buurt. En wat volgens hem ernstiger is: tussen 2001 en 2003 is het oordeel over de leefbaarheid flink gedaald. Noorderlingen waren altijd erg tevreden over hun eigen buurt en stadsdeel. Nu klagen velen over toenemende vervuiling, groeiende criminaliteit en afnemende betrokkenheid bij de buurt.

Deze negatieve tendens is niet van vandaag of gisteren. De grootschalige, monotone naoorlogse delen van Noord zijn feitelijk al sinds de jaren tachtig uit de gratie bij kansrijkere Amsterdammers. Sluipenderwijs zijn deze gebieden het domein geworden van kansarmen en ontheemden. In het eenzijdig met gestapelde woningen bebouwde Nieuwendam-Noord is dat volgens Buys goed te zien. Tot midden jaren zeventig werd de wijk bewoond door gezinnen met kinderen in de tienerleeftijd. Maar eind jaren tachtig is dat beeld drastisch gewijzigd. Kinderen zijn er niet meer. Veel oorspronkelijke bewoners vertrokken naar een huis met een tuintje. Naar de nieuwbouw in Purmerend, Hoorn, Alkmaar en zelfs Heerhugowaard. Nieuwendam-Noord bleef achter met een sterk uitgedunde, vergrijzende bevolking. “Wie hier eind jaren tachtig rondliep had misschien kunnen vermoeden dat we te maken hadden met stilte voor de storm. Eigenlijk voldeed de wijk toen al niet meer aan de wensen van woningzoekenden. Maar niemand maakte zich echt zorgen: grasperken werden gemaaid en ouderen waren tevreden in hun portiekflats,” aldus Buys in zijn notitie Zorgen om Noord.
In de ruim tien jaar daarna verandert Nieuwendam-Noord nog sterker: vergrijzing maakt plaats voor verjonging. Plotseling stikt het er weer van de gezinnen. Maar de nieuwe bevolking is in vrijwel niets te vergelijken met de eerste generatie bewoners. De verjonging gaat hand in hand met verkleuring en verarming. Eén cijfer is heel illustratief: tachtig procent van de leerlingen op de basisscholen is afkomstig van laag opgeleide allochtone ouders.

Bodem nog niet bereikt

Op plekken als Nieuwendam-Noord, De Banne en de Molenwijk komen, zo beschrijft Buys, steeds meer ontheemden uit alle delen van de wereld bij elkaar. “Er ontstaat selectieve migratie: kansrijke allochtonen maken de weg vrij voor de instroom van kansarmen. Wat dan ontstaat is een concentratie van mensen met een heel uiteenlopende culturele achtergrond, die niets met elkaar gemeen hebben behalve hun kansarmoede, die er ook niet voor hebben gekozen daar te wonen en die ook niet in staat zijn er iets aan te veranderen. Van enige vorm van buurtgemeenschap is steeds minder sprake.”

De bodem is volgens Buys nog niet bereikt. Het proces dat in Nieuwendam-Noord al ver is voortgeschreden, zal zich herhalen in De Banne. En ook voor de Molenwijk en Buikslotermeer zijn scenario’s denkbaar van langzaam afglijden tot een snel verval.
Buys schreef zijn notitie in opdracht van de centrale stad. Hoe ernstig men daar de ontwikkelingen opnam blijkt wel uit het feit dat burgemeester Cohen zelf brainstormsessies leidde over de problemen van Noord. Die hebben uiteindelijk de impuls gegeven tot het multidiscipliaire actieprogramma ‘Samen voor Noord’ dat deze maanden van start gaat.
Het dagelijks bestuur van Noord acht de voorspelling dat het slecht zal aflopen met de naoorlogse wijken, te zwartgallig. “We zijn niet zo negatief. Ook wij kunnen niet ontkennen dat we te maken hebben met een grote instroom van allochtone Amsterdammers. Dat was de laatste jaren zo en dat zal de komende jaren ook zo zijn. Maar we kunnen die stroom grotendeels goed opvangen. We moeten niet overdrijven,” aldus PvdA-stadsdeelvoorzitter Rob Post.
Post bevestigt dat de criminaliteitscijfers groeien. “Maar niet onrustbarend snel. We worden heel geleidelijk een onderdeel van Amsterdam. We kennen grootstedelijke problemen, maar we behoren nog steeds tot de veiligste delen van de stad. De cijfers over 2004 bevestigen dat. We willen wel dat er maatregelen worden getroffen.”
Stadsdeelvoorzitter Post en zijn collega-wethouder Kees Diepeveen (GroenLinks) spreken ook tegen dat het stadsdeel zich te lang afzijdig heeft gehouden. “Tien jaar geleden heeft het stadsdeel al duidelijk gemaakt dat wijken als Nieuwendam-Noord en De Banne het moeilijk krijgen. Toen zijn we al begonnen met het ontwikkelen van een programma voor grote fysieke en sociale ingrepen. Daarover zijn we al jaren in gesprek met de corporaties. Op vele plekken komt sloop/nieuwbouw met de dag dichterbij.”

Flats slopen

Afgelopen maand nog heeft de deelraad ingestemd met een omvangrijke ingreep in de directe omgeving van het Waterlandplein. “Flats worden gesloopt, andere ingrijpend gerenoveerd. Nieuwbouw gaat gepaard met een herontwikkeling van het winkelcentrum. Er komt een mooi plein aan een prachtige groene rand. Rijk, stad en corporaties investeren enorme bedragen in de aanpak van het Waterlandplein. Ymere heeft zich zelfs bereid verklaard extra tekorten voor haar rekening te nemen. Daar zijn we enorm blij mee,” aldus Diepeveen.
Veranderingen aan het Waterlandplein beginnen al dit jaar. Volgend jaar wordt aan de noordkant van Nieuwendam-Noord, tegen ringweg A10, begonnen met de bouw van nieuwe woningen. En voor het entreegebied nabij de Zuiderzeeweg zijn de plannen vergevorderd voor een echte toevoeging: de huidige groenstrook wordt opgeofferd voor nieuwbouw met de combinatie van wonen en bedrijvigheid. Speciaal voor mensen die wellicht anders de wijk zouden verlaten.
Ook in De Banne krijgt vernieuwing gestalte, zo benadrukt Post.”Verzorgingshuis Kadoelerbreek wordt vernieuwd. De flats aan de Dekschuitstraat worden ingrijpend gerenoveerd. En aan de Schepenlaan gaan negen blokken tegen de vlakte.”
Ook optimistisch zijn beide bestuurders over de vernieuwing van Molenwijk. Zij hebben veel waardering voor de inspanningen van PWV Wonen, eigenaar van zes van de elf flatgebouwen. Directeur Theo Heemskerk wil niet wachten op overeenstemming met AWV, Eigen Haard en De Dageraad over een gezamenlijke aanpak, maar trekt een eigen plan. Om de aantrekkelijkheid van het gebied te vergroten worden de woningen verbeterd. Bovendien heeft PWV vorig jaar de daar aanwezige parkeergebouwen overgenomen van Parkeerbeheer. Deze worden afgebroken en vervangen door nieuwbouw, waarbij parkeren wordt gecombineerd met maatschappelijke voorzieningen en bedrijfsruimten.

Actieplan

Het actieplan Samen voor Noord is volgens Post en Diepeveen een welkome aanvulling op die grote fysieke ingrepen. “Noord heeft kansen. De ontwikkeling van de IJ-oever versterkt ons stadsdeel. Maar het gaat er ook om het evenwicht te bewaren. We moeten veel aandacht blijven schenken aan het bestaande Noord. Door ingrepen in de bestaande voorraad verwachten we de komende jaren meer kansrijke mensen voor ons stadsdeel te kunnen behouden en aantrekkelijker te zijn voor nieuwe groepen. En in de tussentijd verbeteren we de leefbaarheid van alledag,” aldus Post.
Diepeveen benadrukt daarbij het belang van de nu overeengekomen samenwerking. “We hebben de stellige overtuiging gekregen dat iedereen een bijdrage wil leveren. Corporaties, gemeente, gemeentelijke diensten, onderwijsinstellingen en maatschappelijke organisaties, alle partijen hebben zich achter het plan geschaard. Dat wil niet zeggen dat alles automatisch gestalte krijgt. Het stadsdeel heeft zelf een procesmanager vrijgemaakt om alle partijen goed bij de les te houden.”
Buys heeft met interesse kennisgenomen van het brede pakket Samen voor Noord. Hij is onder de indruk van de vele initiatieven. De problemen worden serieus genomen. Maar over de herstructurering is hij niet enthousiast. “Cruciaal in het tegengaan van de neergang is het vasthouden van de meer kansrijke bewoners. Als je daar niet in slaagt, is al het andere dweilen met de kraan open. Dan kun je bezig blijven met mensen leren hoe ze zich moeten gedragen. In de Bijlmer is men er met grondgebonden woningen in geslaagd de uittocht van succesvolle gezinnen in te dammen en de woningmarktpositie te versterken. Ook in Noord is dit een kansrijke strategie, zeker nu het er weer stikt van de gezinnen. Maar dan moet je niet aankomen met dure appartementen. Aan de rand van Noord zit echt niemand daar op te wachten.”